Dumont d'Urville dan Kontribusinya dalam Bahasa Biak

  

Jules Sébastien César Dumont d'Urville

BERLAYAR MENUJU TANAH PAPUA

Nama lengkap Dumont d'Urville adalah Jules Sébastien César Dumont d'Urville yang lahir pada 23 Mei 1790 di Prancis dan tutup usia pada 08 Mei 1842 di Prancis. Dialah orang pertama yang memperkenalkan istilah Melanesia, yang hingga hari ini istilah tersebut sangat populer. 

Penjelajah asal Prancis ini memulai karirnya pada 1820, tujuan kepulauan Yunani. Setelahnya, ia kemudian melakukan berbagai ekspedisi penelitian mengelilingi dunia sampai tiba di tanah Papua tahun 1827. Pada 12 Agustus dengan kapal Astrolabe mereka memasuki Teluk Imbi, ia kemudian menamai teluk ini Humboldtbaai. Nama ini untuk mengenang rekannya A. B. von Humboldt. Pada September 1827 mereka memasuk teluk Doreri, Manokwari.  

MEMPELAJARI BAHASA NUMFOR 

Sewaktu berada di Doreri, ia mengamati kehidupan orang Doreri, salah satunya adalah mengenai bahasa yang digunakan oleh orang Papua di kampung Kwawi. Jules mengatakan bahwa kebanyakan orang Doreri tidak bisa berbicara bahasa Melayu. 

Di Manokwari ia mempelajari bahasa Numfor  dan mencatat beberapa kosakata dan beberapa contoh kalimat dalam bahasa Numfor. Lukisan tahun 1827 seperti dibawah ini memperlihatkan bagaimana Urville dan rekan-rekannya berupaya untuk bisa berkomunikasi dengan orang Doreri di kampung Kwawi. Bayangkan bagaimana orang Papua dan orang Prancis berkomunikasi di kala itu. Pasti seru! Dan akhirnya tercatat kamus bahasa Perancis - Numfor. 

Contoh kalimat yang ditulis dalam bahasa Prancis-Numfor:

1. Donnez-moi cela = Bouko beia (Buk be ya) artinya berikan kepadaku

2. Asafi coupe les cheveux a Praki = Asafi kopreff snoum barahen Praki (Asafi kopref snomburyam Praki) artinya Asafi mencukur rambut Praki

3. Venez ici, venez vite = Rouama rouama (Rwama rwama) = mari-mari

4. Gaimard demande Manbeou = Kaima onoro Manbeou (Kaima dor o Manbeo) = Gaimard memanggil Manbeo. 

5. Allez-vous-en = Ouabour koukeri (Kubur kukeri) = kita berdua pulang bersamanya

6. Portrait de Gaimard = Kaima aisorne = Kaima ada di sini

7. Papou, donnez-moi a manger = Papoua manbear dakann = Papua beri aku sesuatu untuk dimakan? 

Pantai Kwawi, 1827
Di lukis oleh Louis Auguste de Sainson.

Karena ekspedisi mereka tidak begitu lama di Doreri sehingga Urville tidak mencatat berbagai perincian tentang kehidupan orang Numfor Doreri pada masa itu. Namun, kunjungan singkatnya di sana bisa menghasilkan sesuatu yang bertahan dari generasi ke generasi yaitu sebuah kamus yang berharga yang bisa di baca pada masa kini.  

KOSA KATA PRANCIS-NUMFOR (BIAK) TAHUN 1833

1. Ocer, iocer = oser, iser = satu

2. Sourou = suru

3. Kior = tiga

4. Fiak = empat

5. Rima, rim = lima

6. Ouanem = Wonem = enam 

7. Fik = tujuh

8. Ouar = War = delapan

9. Siou = Siw = sembilan

10. Samfour = Samfur = sepuluh

A Prancis-Numfor

Acanthure (poisson): Bepaicemm = Bepaisem = Yang hitam

Actinie: Hek =?

Aiguiser un couteau: Koiass = kita mengasah

Aile (d'oiseau): Papreria, braperi = sayap burung

Annelide: Ingoung naeou = cacing bersegmen

Arbre: Amiaes= jenis pohon

Arc: Maria = maryai = busur panah

Arec (noix d'): Merenn = beren = pinang

Asseoir (s'): Kokaenn = kokain = kita duduk

Astérie: Apiak = alat bakar sagu

Aurieule de Midas: Insoumour = Insumur?

Avant-bras: Kraf, krafia = daging, lengan bawah

Aviron: Dayong pagnan = dayong panjan (bahasa Melayu Papua)

B Prancis-Numfor

Banane. Bouieou = byef = pisang

Barbe. Souabour = swabur = janggut

Beaucoup. Bania = banyak (bahasa Melayu Papua)

Bec d'oiseau. Souadoni = swadon = mulut

Bécune (poisson). Maupir = Imampir = barakuda

Blanc. Moris =putih

Boire. Souari, souaiean, souahenn = swan = minuman

kohinemm = kinem = kita minum

Bon. Ibie = ibye = baik, bagus

Bouche. Svamberi = suami (istri)

Bourdonnement des mouches. Ranoamak = lalat

Bouclier. Ada = tameng

Bouton. Kassi = tombol?

Bras. Rameci, bramimm = bramin = tangan

Bracelet de bois. Abra, arobe pakoe, arahenn = gelang kayu

—de coquille: Samfar = gelang samfar

—d'argent:  Salak mampi = Sarak Mampi = gelang perak

Brève à croupion rouge. Mananzop = burung kaktua kerdil (Psephotus haematonotus)

C Prancis-Numfor

Cadran (coquille). Kade = kerang untuk memanggil (mungkin trinton)?

Calao (oiseau). Ouando = Manwando = burung Rangkong 

Casoar (oiseau). Ouongue = Wongge = burung Kasuari

Cassican (oiseau). Kahomk = mungkin burung Siang (Mankawok, Kawok) 

Cérite (coquille). Insoubiaienn = Insubyaen = sejenis bia (kerang) laut

Chanter: Kodicer = Kodisen = kita menyanyi, bersenandung

Chapeau chinois: Torou= Toru = topi cina

- plat: Saraou, saraoui = mungkin sejenis plat besi

Chaux: Affer = kapur

Cheveu: Senembourem, snoumbourahenn = snomburyam = rambut

Chier: Kapou = kapu (kapui) = tahi, buang air besar 

Chien: Naf = anjing

Cils: Mgamci, gabour = Mgasi, mgabur = bulu mata 

Citron: Arouoffe = Kamfus = sejenis lemon

Clavicule: Koria, kohere = kor ya, kore= tulang 

Coco, Cocotier. Sera (srai) = kelapa

Coit. Ouoki=?

Collier. Souss = kalung

Cône (coquille). Samfar=kerang Samfar

Corbeau. Orouo = Oru = burung gagak

Corde. Riv = tali

— de l'arc. Ouarcine = tali busur

Coton: Mangou = kapas

Cou: Sansounn beri = Sansumbri = leher

Coucher (se) par terre: Kobarek = kita tinggal, kita berbaring

Coude: Roua pourmci = siku

Coudre: Kosip = Kita menjahit

Couper: Kopreff = mencukur, memotong

Couteau: Ino = pisau

Cracher: Anineff, aneneff = ludah

Cuisse: Kraff, kraffia = paha, daging

Cul: Kromberi= pantat

D Prancis-Numfor

Danse: Ouamaf =

Dauphinule (coquille): Kanapa pouter=

Demain: Mecer, apop? = meser = besok

Dent: Naci, namci=namsi=gigi

— de baleine: Saroua = Saroi= paus

Doigt (premier), pouce: Rouapino sinan = Brampin sinan = ibu jari

— (deuxième) ou index: Rouapino ekanikia = Brampin ekania=telunjuk?

— (troisième): Rouapino koranoia = Brampin koranoya = 

—(quatrième). Rouapino mancer=brampin manser

— (cinquième). Rouapino mongounia=brampin mgunya=

Doris à bord orangé: Robefor= ?

Dormir: Ceneff=senef=mereka tidur

Dos: Kroumberi= ?

Drongo (oiseau): Isap, manci=

E Prancis-Numfor

Eau: Ouater (

Écaille de tortue: Ouaoumis (wawmis) = cangkang teteruga 

Enclume: Papi = ?

Enfant: Romgoun = Romgun (romamkun) = anak laki-laki

Engoulevent (oiseau): Ourba = 

Épaule. Darda poussi , darda

poumci.

Épingle. Ouai rouss.

Éponge. Fouffenn.

Estomac (creux de l'). Anderoumci.

Éternuer. Marbiaess.

F Prancis-Numfor

Favoris (les). Sbabour.

Femme. Bihenn.

Fermer. Ivie.

Feu. Ioreff, for.

Flairer. Imbramm.

Flèche. Iko.

Fleur. Eousai.

Four. Kabou paicemm.

Fourmi. Enguira.

Front. Anda roumberi, andar.

Fumer. Ossoumi.

— du tabac. Iakann tabakou.

Fuseau (coquille). Kobour.

Gâteau de sagou. Sagou.

Gencive. Kraff.

Genou. Ouepourmci.

Guêpier (oiseau). Aouer.

Grain de verre. Ira.

Grelot. Titio.

Hache. Soumber.

Haliotide (coquille). Bassia.

Hameçon. Sarfende.

Harpe (coquille). Inn soubiahen.

Hémiramphe (poisson). Souacer.

Holothurie. Mangararaéf.

Homme. Senonn, snonn.

— blanc. Moris.

— de Dorei (ou noir). Kokotou.

Huître. Inguienn, assos. -

Jambe. Koria, mor.

Joue. Aoundi.

Jour. Paek.

Kakatoës à huppe jaune. Man

garas.

Kangourou d'Aroé. Kopenn.

Laid. Ibieba.

Lait. Ouaier soussia.

Lance. Menof.

Langrayen à ventre blanc. Kon

gap.

Langue. Kaprerembreri.

Lèpre. Babara.

Lèvre. Livia.

Lori (oiseau). Rouri, magniaouri.

Mactre (coquille). Kourada.

Main. Roua pimci.

—(paume de la). Barabann.

Mainate (oiseau). Kongap.

Maison. Roum.

Mal de tête. Bourdouieff.

Mâle. Snonn.

Malléole. Piria.

Mamelle. Soussia.

Mante (insecte). Aces, kikio.

Manger. Kanann.

Marcher. Ouambraenn.

Maro, ceinture. Maro.

Marteau. Kamkam.

Martin-pêcheur. Seksek.

Martin-chasseur. Toro.

Matelot. Mantoros.

Mauvais: Ibieba = tidak baik, jelek, buruk

Méandrine: Kerbefor =

Mégapode. Manbirio.

Membre viril. Simberi, ciri.

— supérieur. Ouamci.

— inférieur. Ouemci.

Menton. Aoumberi.

Mer. Macenn.

Miroir. Kancina.

Mollet. Moria, ouemci moria.

Mortier. Aceri.

Mouche. Dann, rann.

Mouchoir (qui enveloppe la tête).

Touara.

Mourir. Ouamaher.

Moustache. Souabour.

Nautile flambé. Kongonn.

Natice (coquille). Inasoubiahek.

Navire. Oria.

Nez. Snomberi.

Non. Daouer, no.

Nombril. Sena pouroumberi.

OEil. Robena.

— (ouvrir l'). Mahemm.

— (fermer l'). Oueneff.

Officier. Makanda.

Oiseau. Mann.

Oiseau de paradis. Manbefor.

Onchidie. Angoumamm, bainiemm.

Ongles. Rampinbe.

Oreille. Knamci, knaramci.

Orge. Fasbira.

Orteil (premier). Ouapimci baia.

—(deuxième). Ouapimci benefan

douia.

— (troisième). — Koranouia.

— (quatrième). — Mancernia.

—(cinquième). — Bekanikia.

Ostracion quadricorne. Abba.

Oui. Ia.

Ovule (coquille). Korombo.

Pagayer. Kobbress.

Pagure. Ingoou.

Panier (pour l'orge). Nokenn.

—en feuilles de bananier. Op.

Pantalon. Kronbenn, sansounn.

Papayer. Aisaoua.

Papier. Sourat.

Papillon Priam. Mann cerenn.

Patte d'oiseau. Ouem ci.

Peau. Ourek.

— de serpent (coquille). Inn sa

/26/72/72.

Peigne. Aces, acis.

Peindre (ou écrire). Faf sourat.

Péramèle. Karaou.

Père. Manngop nabarak.

Péter. Kokouber.

Phalanger. Insoronabar.

Philédon moine. Kohoko , ka

houok.

Piastre. Salaka.

Pied. Vamia, ouemci vamia.

Pierre. Ierou, kerou.

— percée pour le soufflet. Oua

houf.

Pigeon blanc. Ouaimoun.

Piler. Souafassaou.

Pilon. Adaf.

Pincer. Pahoui.

Pirogue. Oua.

Pirogue à deux balanciers. Oua

mnouk.

Pisser. Kambeouai.

Pleurer. Kouanes.

Pluie. Mekenn.

Plume. Mambesserounn.

Poil. Bourbour.

Poil du pubis. Bournaia, Vimberi

koumia.

Poing. Kouprepenn.

Poisson. Ienn.

Poitrine. Andendi.

Poivre bétel. Naiel.

Porc. Beienn.

Porcelaine (coquille). Nahenn.

Porte. Keroua.

Pou. Ouk.

Pouce. Rouapimbe baya.

Poule. Mangako, mankoko bienn.

Poulpe. Ambroeff.

Punaise. Katinienn.

Queue d'Oiseau. Krossouria.

Ranelle (coquille). Sanoienn.

Reins. Kroumberi.

Richard (bupreste). Kengouenn.

Ricinule. Kana papouiell.

Rire. Ouamberiff.

Robe de chambre. Sitt.

Rocher hérissé (coquille). Sa

/2O6º7l/?.

Ronfler. Snoririok.

Sac à tabac. Katoiemm.

Sagou. Barian.

Salive. Ouaneneff.

Sang. Ouamaiere.

Sauterelle. Aces, inguira.

Sèche (mollusque). Paicenn.

Serpent. Ikaek.

Scinque rayé. Kapanani.

Scorpène (poisson). Kinoff. "

Sole. Cimbri sarvaenn, mamar

5ainn.

Soleil. Ori.

Soufflet (instrument). Sasso.

Soulier. Robe soou roue.

Sourcils. Bouria.

Syngnathe (poisson). Manguinso.

Tabac. Tabakou.

Talc. Kandi kandi.

Talon. Oua kourmci.

Tambour. Roboro, roberok.

Tatouage ordinaire. Pa.

— en relief. Manereou, ma

JlCOller".

Tenaille. Almiahe.

Terre (sol). Saprop.

Testicule. Kaproumci.

Tête. Boumberi.

Téter. Ouinemm.

Tétrodon striolé. Nokenn.

Thyroïde (cartilage). Moria, san

soumberi moria.

Tombeau. Afer, koubi.

Tonne perdrix. Raiahemm.

Tousser. Koces.

Trompette. Songuer.

Tuer. Imanape.

Vase pour l'arek. Baial.

— de bois. Saher.

— d'écorce. Ronan.

— à boire à siphon. Ame.

— à boire (autre). Baisous, maio

ramboun.

— à faire bouillir de l'eau. Ou

re/l/l.

Vaisseau. Kapa.

Ventre. Snemberi.

Vis maculée. Arapro, indiefahek.

Voile de vaisseau. Saroui.

Volute éthiopienne. Kade.

Vulve. Fimberi, firi.